Cum *Studiorum ac Lucubrationum mearum perpetuus Laudator, Adjutor ac Incitator fueris, jure mihi succensuisse visus es, qvod inconsulto te, cujus arbitratu ac consiliis regi soleo, molestum *Qvæsturæ onus in Universitate nostra subierim. Non minus ridicula tibi visa est hæc metamorphosis, qva e Philosopho Qvæstor, qvam prior illa, qva *e Corporali (Corporal) Philosophus sum factus. Ominatus es *Minervæ me nuntium missurum, cum totam Mercurio o|2peram meam addixerim. Et sane non sine causa ista tibi fingebas: nam

Ipse qvoqve me intuebar tanqvam Musarum desertorem, satis gnarus, *qvod pectora hominum diversas adeo ac oppositas curas raro admittant. Cum viderem post istam transformationem novis jam curis distentum, pristinis me studiis vacare neqvire, *positis exiguis præmiis alios ad opera qvædam elegantiora excudenda acuere conatus sum. Isto sperabam commento mitiora reddere judicia eorum, qvi mihi tanqvam transfugæ Musarum nomine dicam mox scribere non dubitarunt. Credebam tamen post qvadraginta fere annorum continuos labores honestum esse *missionem tandem efflagitare ac *receptui canere: nam tot stipendia emeriti legitime & absqve nota desidiæ *exauctorari solent. Velum istud novo vitæ generi obtendens, *studiis rationalibus sepositis, totus in Rationum Libris aliqvot menses hærebam. At

Nam æqve difficile est ardorem hunc penitus exstingvere, ac vitium eorum, qvi vini adusti potioni se semel voverunt. Per vices igitur me hodie Mercurius ac Minerva partiuntur; illum, ut officio, hanc, ut genio satisfaciam, colo: & qvoniam optime venduntur ac simul instruere creduntur libri, qvos scribo, utrumqve mihi numen propitium jam auguror, cum utriusqve commoda promovere qvodammodo videar. Et sane nunqvam ardentius studeo, qvam mensibus Decembri ac Junio, ubi rebus œconomicis, *mensæmensæ]mensæ] men sæ A mensæ] men sæ A rationibus, tabularum obsignationibus ac *perpetuo forensi strepitu animus qvidem a Studiis avocatur, sed simul ad studendum accenditur. Nam *veluti aqvæ aggeribus domitæ, cum claustra semel aperiuntur, eo sonantius ruunt, sic Studiorum remoræ ac simul stimuli sunt oppositæ |4sæpe occupationes. Verum hoc esse evincunt ea, qvæ tempore Qvæsturæ a me elaborata sunt Opera, qvorum tabulam in hac Epistola exhibebo.

Ad jocos Philosophicos, qvi liciti semper habiti fuerunt, jure refertur Iter hoc Subterraneum, cum Characteres, qvi exhibentur, ii sunt, qvi unicuiqve genti aptari possunt. Nulla igitur opus est clave, ubi porta stat aperta, & nulla solutione, ubi nullus nodus. In gratiam tamen claviqværentium totam rem explicatam dabo: exponendo, qvæ in hac Fabula delectant, pungunt ac instruunt.

Præcipuus hic labor est Poëtarum, ut impetum cohibeant, ne negotium illis facessant suspicaces ac rigidi Censores. Et |17sancte testor, in conscribendo hoc Itinere innumera me acumina, innumeros flosculos delevisse, ne offensionem incurrerem, & ne in certos homines tela torqvere viderer. Ista tamen cautione crisin ejusmodi effugere non potui. Hinc cum ex antecedentibus festivis Operibus satis mihi perspecta esset popularium qvorundam indoles, blattis ac tineis hunc ingenii fœtum tradere destinavi. Et sane nulla encomia, nullæ adhortationes mihi persvadebunt, ut hoc amplius decurram campo, aut per hæc maria iterum navigem. Ista exercitia relinqvam aliis, qvorum scapulæ meis fortiores sunt, maculamqve veteris industriæ honesto otio & nihil agendo potius abluam. Solicite inprimis cavi, ne minima occasio daretur, Clerum in me armandi; nam cum gente hac pacem colo, experientia edoctus,

Et sane nulli sunt, qvi enumerationem vitiorum ægrius audiunt, qvam illi, qvi in vitia ipsi publice fulminant, & nulli acerbius insectantur, qvam qvi contra persecutiones perpetuo declamarunt. Galeam mox induebant Declamatores |18qvidam male in me animati. Illi qvasi lymphati urbem pervolabant, stultas ac iniqvas interpretationes ostiatim disseminantes: at cum paucos sibi fidem habere senserint, cumqve audirent, facile esse e dictis eorum satyras totidem elicere, si qvis iniqvo animo in eadem commentaretur, tandem aut fessi currendo aut his monitis exterriti siluerunt. Creduntur vulgo iidem autores esse iniqvæ ac deformis istius Censuræ, qvæ Gottingæ prodiit. At istud pro certo affirmare neqveo, nec operæ pretium duxi veros autores solicite pervestigare. Non defuerunt, qvi ad retundendas plebejas eorundem calumnias me acuerunt; at in maledictis contra improbos non judico velitandum, qvia tantisper similis & compar eorum fias, dum paria & consimilia dicas: gratulor mihi, qvod affectibus imperaverim: dico tantum, actum videri de Republica literaria, cum ejusmodi farinæ homines non modo libros scribunt, sed & censores librorum agunt. Indicant aliarum gentium judicia, qvo favore exceptum sit hoc Opusculum, indicatqve successus Operis, qvod lingvis mox qvinqve lege|19batur, manere illi gratiam, qvam in Patria collegerat. Nec displicuit mihi Crisis Ephemeridum aliarum qvarundam. Judicant Censores, eleganter ac ingeniose Fabulam hanc esse confictam, tantum contra verisimilitudinem me peccasse autumant. Et, cum condonandos hos nævos autori judicant: postulat lex æqvitatis, ut eadem facilitate crisin hanc illis condonem; dicam tantum pace doctissimorum Virorum, nævos hos totidem ab aliis existimari elegantias. Scopus enim Fabulæ est, ut cum risu in triumphum ducantur Autores nonnulli, qvi in descriptionibus remotiorum regionum tot monstra nobis obtruserunt. Indicant hunc Scopum Itineris hujus binæ Præfationes. Porro cum alium nobis Orbem fingamus, nihil incredibile videri debet. *Qvi Seriphi natus est, inqvit Cicero, nec unqvam egressus ex insula, in qva solos lepusculos, vulpeculasqve vidit, non crederet, leones, pantherasqve in rerum natura existere: si vero de Elephanto qvis diceret, etiam rideri se putaret. Si qvis forte in Saturnum, Jovem, Lunam seu alium Planetam abreptus nostrum Or|20bem describeret, idem procul dubio judicium ferrent librorum in iisdem Planetis Censores; dicerent, nulla verisimilitudinis ratione habita, monstra a natura abhorrentia fingere autorem; ad visum formæ humanæ obstupescentes ingeminarent:

Sunt, qvi in Opusculo ingenii qvandam ubertatem, ac solida qvædam præcepta agnoscunt, sed qvi nugas qvasdam Sene & Philosopho non satis dignas notant. At qvi nesciunt talia doctissimos, sanctissimos ac gravissimos viros scriptitasse, autorem ita jocari mirentur; ab illis vero, qvibus notum est, qvos qvantosqve autores seqvor, facile impetrari posse confido, ut errare me cum aliis sinant, qvorum lusus exprimere laudabile est. *Duplex est jocandi genus: unum illiberale, petulans, flagitiosum, obscœnum: alterum elegans, urbanum, ingeniosum, facetum, qvo genere socraticorum philosophorum libri referti sunt: multaqve multorum facete dicta, ut ea, qvæ a Catone collecta sunt, qvæ vocant ἀποφθέγματα. |21Hinc Cicero: *in ipso joco aliqvodaliqvod]aliqvod] A; aliqvid SS, aliqvod Kragelund aliqvod] A; aliqvid SS, aliqvod Kragelund probi ingenii elucet.

*de corio suo ludi.

qvum sales qvos spargunt Convivæ Trimalchionis referat. At cum obscœnus sit Scriptor e manibus juventutis excutiendus est.

Sola vero styli sublimitate differt Poësis Ovidii a dictione soluta. Prosodia, qvæ Vatum carnificina est, hunc non torqvet; semper enim qvasi metro omnino solutus pedem non retrahit, recta incedit, non ut alii

|33Hunc naturalem vocum ordinem servat non modo in libris Amorum, Tristium & Epistolis, sed etiam in splendidissimis descriptionibus Metamorphoseos, & ubi maxime furit, minime delirat. Regulæ prosodicæ, tempora modiqve, qvi aliis Poëtis totidem in itinere sunt scopuli, hunc non morantur. Hinc nullus unqvam Poëta extitit, qvi Nasonem styli sublimitate ac simul nativa simplicitate assecutus est. Nam perspicuitatem, qvam alii in disticho qvodam vel tetrasticho summo cum sudore & ungves mordendo conati sunt, hic integris libris sine labore præstat. Verbo: Poëta est, qvem sola natura potest effingere, & qvem gremiis suis fovisse dicantur Musæ. Litem tamen illis non movebo, qvi Virgilio principatum assignant, at Criticis qvibusdam hodiernis, qvi frigide adeo de Nasone loqvuntur, eundemqve *Horatio, *Lucano aliisqve postponunt succenseo.

Inter Autores vero Græcos instar omnium est mihi *Plutarchus, cujus repetita lectio nullum mihi fastidium parit. Unus enim iste Autor integrum veteris eruditionis thesaurum exhibet.

Veracior hic mihi videtur, instructior vero ille. Qvam diu durant *Acta publica Rymeri, qvæ magnam lucem Historiæ Anglicæ affundunt ac correctioni aliorum Scriptorum inserviunt, superior est Rapinus, cum multa qvæ affert e limpidissimis fontibus hauriuntur. Deficientibus vero his Actis, instar naufragi arripit qvicqvid primo obvium est & trivia|41les nonnunqvam Historicos seqvitur, qvos solo sæpe nomine absqve libris & paginis compellat, ut *Camden, *Backer, *du Chesne &c. Multa porro in vitis Elisabethæ & Jacobi I. desiderantur, qvæ ex aliis Scriptoribus sunt supplenda. Potior pars Historiæ Caroli I. e solis *Collectionibus Rushwordi desumpta est, & farraginem complectitur Regiorum Edictorum, Senatus-Consultorum & Literarum, qvæ egregie qvidem instruunt, sed qvæ a melioribus historicis ad calcem operis rejici solent. At P. Daniel cunctos Regni angulos cunctosqve excussisse loculos videtur, anteqvam Opus suum aggressus est; nam synchronossynchronos]synchronos] synchromos A synchronos] synchromos A passim Scriptores ac Ephemerides virorum, qvi proprias res gestas literis consignarunt, allegat. Rapinus ad præcipuam historiæ partem, qvæ leges & statum politicum complectitur, attentus, res bellicas aut præterit aut cursim ac perfunctorie refert. Sed P. Daniel in gestis bellicis operosior minutissima qvæqve usqve ad minimas velitationes fusius exponit. Qvocirca ille in defectu, hic vero in excessu peccasse videtur. Crederes illum monachum, hunc vero militem; cum |42tamen Rapinus castra secutus sit, P. Daniel vero in Collegio Societatis Jesu consenuerit. Utrumqve igitur jure reprehendas: illum, qvod res bellicas omittat, qvarum idoneus esset judex; hunc, qvod in ea se maxime diffundat, in qvibus cæcutit. Finge tibi illum Monachum, hunc Centurionem, & excusatior erit uterqve. Ego sane encomio, qvod propter judicii acrimoniam & veritatis studium meruit, Rapinum non defraudo; dico tantum, Historiam P. Danielis majoris esse nisus, Autoremqve hunc majori apparatu Opus suum aggressum: & nullum est dubium, si pro Gallica Historia scripsisset Anglicam, qvæ omnium, qvas novimus, feracissima est, & a nullo Scriptore langvida reddi potest, qvin æqviora tulisset judicia; nam rei argumentum autorem non parum commendat. Errant sæpe Censores, cum nulla ratio habeatur materiæ, in qva Historicus versatur, cujus copiosa varietas sterilitatem scribentis supplet. Huc addi debet ratio temporis & loci, in qvo scribitur; nam in plerisqve regionibus durissimis legibus coarctatur scribendi libertas, in Anglia vero plenos pande|43re licet sinus. Et metus iste, qvi aliis compedes injicit, Anglos non turbat.

Dico tantum, stultum mihi videri ex infirmitatibus ac vitiis homini connatis bonitatem Dei oppugnare velle. Varia finxit Deus; unum altero est perfectius, sed singula in suo genere perfecta; homo perfectus est qva homo, musca perfecta est qva musca. Si homo se comparet cum Angelis, sorti suæ & imperfectioni ingemiscit, si cum bestiis qvibusdam, vitæ brevitatem deplorat. Theophrastus enim moriens accusasse naturam dicitur, qvod cervis & coturnicibus diuturnam, qvorum id nihil interesset, hominibus, qvorum maximi interesset, tam exiguam vitam dedisset. Si vero vermes & insecta respiciat, cristas erigit, & tanqvam opus consummatissimum se intuetur. Muscarum sors ea est: videntur æstate nasci, ut mox frigore aut hominum manibus pereant. Attamen, si cum vermibus aut talpis se conferrent aut cum bestiolis illis, qvas |48Aristoteles ait unum diem vivere, adeo ut, qvæ hora octava moritur, provecta ætate moriatur, longævas se crederent, fastu turgescerent, sibi solis ob formæ præstantiam mundum creatum existimaturæ. In ipsa animantium inæqvalitate, veluti in diversa terrarum specie & indole, pulcritudo est, qvæ opus creationis commendat ac spectatores afficit ac percellit. Qvicqvid sit de sorte hominum, qvam tragice adeo depingit Baylius, certum est neminem fere velle mori. Novi pauperes vetulas, morbis ac annis cassas, qvæ ad solam mortis mentionem trepidarunt. Istud igitur cum ad animum voco, miror tantas turbas ciere potuisse thesin Baylii de duobus Principiis. Nam ex inæqvali rerum creatarum sorte nihil probatur, nisi dicere velis, muscas, qvia ignobiliores sunt leonibus, & plumbum, qvia vilius est auro, a malo principio derivari. Aptari qvodammodo huc potest festivum Sacerdotis cujusdam responsum: Inter auditores illius erat gibbosus, qvi cum asserentem audiret Sacerdotem, cuncta qvæ Deus creaverat bona esse, descendentem e suggestu ita alloqvitur: |49aspice connatum mihi gibbum, & fateberis, non omnia qvæ Deus creavit esse bona. Tunc Sacerdos: satis, ait, bene formatus es qva gibbosus. Responsum hoc nugatorium erat, qvamvis non plane absurdum: nam si cuncti homines gibbosi essent nati, nil exinde bonitati divinæ detraheretur. Alias bestias Deus creavit nantes; aqvarum incolas has esse voluit; alias volucres, has cœlo voluit frui libero; qvasdam fecit serpentes, qvasdam gradientes; earum ipsarum partim solivagas, partim congregatas; immanes alias, qvasdam autem cicures; nonnullas abditas terraqve tectas. Unum qvodqve animal in suo genere perfectum. Fateor eqvidem perfectiores creari potuisse homines; fateor qvoqve creari eosdem potuisse impeccabiles; fateor deniqve Deum, congrua qvadam gratia posse efficere, ne legem transgrediantur. Sed si impeccabiles essent facti, aut Angeli forent aut machinæ, & si interventu perpetuo a legis transgressione averteret Deus, desineret esse Legislator, desineret esse Judex: nam legem ferre & simul absoluta omnipotentia impedire, ne eandem transgre|50diatur homo contradictionem implicat. Qvod ad pœnas impiorum attinet, responderi simpliciter cum Clerico poterit: nil facturum Deum, qvod justitiæ ac bonitati divinæ adversatur; posse judicem qvemvis absqve diminutione justitiæ ac veracitatis comminationes restringere ac pœnas moderari. Aliud est de præmiis, qvæ semel promissa ex asse sunt præstanda.

Causas hujus decrementi in Epistola priori exposui. Qvocirca hic non repetam. Dicam tantum, nostri temporis Literatos pro honore ac præmiis, qvibus superioris ævi Doctores mactabantur, sortem jam vereri Eumolpi Poetæ, qvocum ingeminentingeminent]ingeminent] A; ingeminant SS, ingeminent Kragelund ingeminent] A; ingeminant SS, ingeminent Kragelund : Novimus plausum ingenii nostri.

Præcipua decrementi hujus causa hæc est; cui ab aliis adduntur aliæ: ego vero literas non parum sufflaminari puto seve|52ris librorum censuris, qvibus efficitur, ut nil nisi molle qvoddam, demissum, humile, enervatum, langvidum ac senile sit expectandum. Censorum enim aut timiditate aut ignorantia aut pravo gustu supprimi sæpe solent optimæ notæ libri, aut expungi nobilissimæ meditationes. Hinc satius esse putant Autores, ut fœtus in ipso partu suffocentur, aut blattarum tinearumqve pabula fiant, qvam ut Censoribus tradantur lacerandi. Si qvis de effectu harum censurarum dubitet, comparet modo libros, qvi carnificinam hanc subierint, cum iis qvi absqve censura sint impressi, & videbit, qvantum distant æra lupinis. Nam Imprimatur istud, qvod libris præfigi solet, idem fere est, ac si dicat Censor: En librum, qvi nil nisi vitrea fracta, trivialia & ab aliis usqve ad nauseam repetita complectitur: aut imprimatur hoc Opus, qvod non nisi veritates qvasdem locales sive opiniones in nostra Republica receptas continet. Objicitur qvidem Scriptorum qvorundam licentia, qvæ hisce compedibus sit refrænanda. At e duobus malis eligendum est minus; nam utilitas, qvam cautio |53hæc parit, levis est præ incommodo, qvod inde fluit. Præclara ingenia profert Septentrio noster, sed vix, me judice, maturescent, anteqvam sufflamina hæc removeantur, & anteqvam omnes veteris Gothici fermenti fibræ penitus evellantur. Qvo cultior gens aliqva sitsit]sit] A; fit SS, sit Kragelund sit] A; fit SS, sit Kragelund , eo indulgentior est in Scriptores. Effectum istius indulgentiæ monstrat Gallia, ubi tempore Ludovici XIV. surrexerunt Historici, Oratores, Philosophi ac Poetæ, qvorum Opera admirantur, sed neqvicqvam imitantur nostri ævi Scriptores. Severis vero legibus coarctata ista scribendi libertate, Oratoribus, Poëtis ac ipsis comicis Scriptoribus limæ severioris censuræ subjectis,

Attollere jam caput, armis togæ cedentibus, cœpit Svecia literata. Sed omnibus licet remis ac velis, ut ajunt, contendat, exiguos ominor progressus, remanentibus antiqvis censuris, qvibus tanqvam capistris ingenia refrænantur. Cautionem eqvidem istam: ne qvid contra Religionem & bonos mores; necessari|54am judico, at in infinitum a Censoribus extenditur, qvi nodum sæpe in scirpo qværunt, & ad omne, qvod insolitum ac minus tritum est, calcitrant. Vellem hac lege Censuras institutas: Videant Censores, ne ob Scripta trivialia, plebeja ac plagia Respublica literaria male audiat. Legis hujus effectus foret, ut pro annalibus Volusi, pro cacatis chartis, qvas nobis obtrudunt proletarii Scriptores, & qvarum mole laboramus, pauca sed egregia & Seculo nostro digna enitescerent Opera.

Cautionis hujus effectus hic esset, ut pauca ad minimum certa pro innumeris incertis darentur.

Theologiæ polemicæ seu systematicæ parum adeo operatus sum, ut si tribunali Theologorum examinandum me sisterem, rejectionem forsitan paterer. Historia vero sacra tam Judaica qvam Christiana satis mihi perspecta est;est;]est;] A; est: SS est;] A; est: SS & funda|57menta Religionis Christianæ ingenti solicitudine perscrutatus sum. Porro cum officium hominis duxerim omnia ad examen vocare, hæretici libri cum orthodoxis per vices me partiuntur. Qvicqvid nostro ævo contra Religionem evomuit Anglia, perlectum a me est. At turbas qvas in animo civerunt Tolandus, Collinius, Tindal, Whoolstonius, Philosophus moralis (the moral Philosopher) &c. feliciter composuerunt alii Religionis Christianæ strenui vindices: qvicqvid maxime pii & simul impii fingi potest, per mare hodie venit & ex Insula illa in litora nostra defertur. Si Hobbesium, Spinozam cum Whoolstonio compares, sobrii ac modesti videntur illi, tanta hic impudentia ac audacia in Religionem bacchatur. Lectio ejusmodi librorum vitio eqvidem verti solet, cum indicet animum novitatis avidum, sed monstrat simul curam animæ & perpetuam de Salute solicitudinem. Laudibus extollimus eos, qvi nullos non labores, nulla non discrimina subeunt, ut terram qvandam incognitam detegant; reprehendimus vero ac damnamus eos, qvi de statu post |58mortem soliciti omnes semitas explorant, cunctaqve maria tentant, ut portum Terræ promissæ attingant. Pleriqve, ut ait Cicero, ad qvamcunqve disciplinamdisciplinam]disciplinam] displicinam A disciplinam] displicinam A qvasi tempestate qvadam delati sunt, ad eam qvasi ad saxum adhærescunt. Hos vulgo laudamus, & sæpe in numerum Sanctorum referimus. At laus ista soli datur inertiæ, incuriæ ac desidiæ: nam qvi operæ pretium non ducit, itinera ad æternam Beatitudinem ducentia solicite explorare, parum a brutis differre videtur; at qvi officio huic satisfaciant, qvi in eodem luto semper hærent? aut qvi credere dicantur ii, qvi credenda nunqvam ad examen vocant? Excusatior est hæresis cum examine qvam orthodoxia sine examine. Nam qvi nullo examine habito, & nulla præcedente dubitatione recte credit, fortuito recte credit, & fortuitam proin mercedem expectet. Qvi vero omnes intendit nervos, omnem movet lapidem, cunctaqve monumenta excutit, ut veritatem eliciat, si non invenerit, laudentur tamen conatus, & a summo cœlesti Judice, qvi longe aliter judicat ac homo, mitem sibi polliceri poterit |59sententiam. Patet inde, qvam injuste agimus damnando solicitos veritatis indagatores, ɔ: eos, qvi e malorum ac bonorum librorum collatione veritatem eruere moliuntur; qvæstio enim est appetitio cognitionis, & qvæstionis finis inventio sive ἀπόδειξις. Nempe cum ratio ex rebus perceptis, ad id qvod non percipiebatur, adducit, nescio, ait Cicero, qvomodo errare malunt pleriqve, eamqve sententiam, qvam adamaverunt, pugnacissime defendere, qvam qvid constantissime dicatur exqvirere. Hac ego mente libros Religionem impugnantes legere non recuso; & labores eorum exosculor, qvi nodos feliciter solvunt. In errantes indulgentissimus sum, eos solos damnans, qvi alios severe proscribunt. Tribus mordicus Religionis principiis adhæreo: I. Nihil credere, qvod contra sensus sit, ac notionibus communibus adversetur. II. Nulli dogmati subscribere, qvod cum fundamentis Doctrinæ, qvam profiteor, pugnat. III. Ea rejicere, qvæ Attributa Divina impugnant. Hinc solum istud dogma de transsubstantiatione a Communione Romana me perpetuum |60arceret, cum oculis & sensibus fidem abnuere nec possim nec debeam: Nam qvi notionibus communibus obnititur, fluxa, vaga ac incerta omnia reddit. Hinc doctrinam de Intolerantia, qvam primi Reformatores Pontificiis objecerunt, fugio, cum fundamentum Religionis Reformatæ destruat. Hinc qvoqve dogma de absoluto Decreto horreo; cum Deum autorem peccati facere videatur. Nec illis adstipulor, qvi gentiles absqve discrimine damnant, qvi Socratem, Epictetum, Aristidem aliosqve bonos viros, qvod extra Ecclesiam nati sint, æternis cruciatibus adjudicant. Qvi talem sibi Deum fingunt, cum illis nulla mihi erit communio. Credo in Deum summe bonum & humani generis amicum; severum vero ac immitem Judicem aliis relinqvo colendum. Eodem intuitu perpetua qvoqve lis mihi est cum illis, qvi contra innoxias voluptates declamant, tristitiam commendant, metum servilem tanqvam virtutem christianam intuentur. Nam qvid aliud hoc est, qvam bonum & benignum Parentem in severum ac invidum Dominum transformare, Jovem|61qve sibi perpetuo fulminantem aut Deum manichæum fingere.

Parce precor, cum non tam in precationibus, qvam in factis, in obedientia & morum correctione cultum consistere judicem. Qvotidianas preces cum qvotidianis peccatis video conjunctas, & assi|62due precari videntur pleriqve, ut eo impunius delinqvant, aut assidue delinqvere, ut eo ardentius precentur. Non loqvor de Hypocritis, nam devotionem eorundem facile capimus, sed de mechanica devotione eorum, qvi statis horis precantur & statis horis peccant. Paradoxon istud diu mihi fuit, cum viderem preces ac hymnos una cum delictis duplicari, & pari veluti passu ad utrumqve iri. At mysterium istud tandem detexi, cum viderim cultum istum oralem nonnullos tanqvam compensationem qvandam aut liqvidationem cum Deo intueri; nam cum non magnæ res molis sit labra movere, arduum vero voluptatibus obniti & affectus debellare, id, qvod minus molestum est, eligunt illi, putantes ita agendo officium christiani hominis taliter qvaliter implesse. At periculum est, ne cultum hunc taliter qvaliter remuneraturus sit Deus. Et sane tutius est omnino silere, qvam veniam criminum mox renovandorum assidue petere. Hinc Bion nautis qvibusdam, tempestate naufragium minante, ardenter orantibus: Tacete, ait,ait,]ait,] ait, A (litteris cursivis)ait,] ait, A (litteris cursivis) ne Deus audiat vos hic hospitari.

operæ pretium duco, omnia penitus rimari, & ipsa Revelationis fundamenta ad examen vocare. Haud eqvidem ignoro vulgo reprehendi solere eos, qvi pium id institutum seqvuntur: at cum æqviora sint judicia Dei, qvam hominum, spero scrutationem istam, qvod aa]a] A; ab SS, a Kragelund a] A; ab SS, a Kragelund sola solicitudine & cura futuri fluit, cœlesti Judici non fore ingratam. Doleo vicem Britanniæ & improbo effrenam istam licentiam, qva Revelatio oppugnatur, præsertim cum indies latius serpere videatur |64malum. At doleo magis vicem Hispaniæ, Italiæ aliarumqve qvarundam regionum, ubi in sacris restringitur libertas, & compedes intellectui injiciuntur, qvo fit, ut dogmata publica reddantur suspecta, & occultus & eo horridior atheismus animos invadat. In Hispania ex. gr. ubi qvot homines, tot specie sancti, plures videntur Christiani, in Anglia forsitan plures re vera sunt; Angli enim, qvicqvid circa præcordia versatur, effundunt, *cum fœdum existimant aliud promptum in lingva habere, aliud clausum in pectore servare; alii vero aut metu supplicii deterriti, aut spe emolumenti inducti fucum Deo faciunt, ac Religionem, qvam corde detestantur, ferro sæpe ac igne propagant. Finge tibi utriusqve gentis faciem, qvalis erit in oculis Dei, qvi in intimos cordis recessus penetrat. Sistantur Tribunali extremo homines, qvi pia mente Scripturas scrutati imbecillitate judicii in errores qvosdam inciderunt: sistantur & alii, qvi aut desidia rem tanti ponderis expendere noluerunt, aut qvi Religionem, qvam palam profitentur, tacite rident, ac qvi, ut ait Poëta,

Sistantur, inqvam, Divino tribunali, & haud difficilis erit conjectura de sententia,

Insignia fucatæ pietatis exempla subministrat Hispania, ubi fœda ista simulatio a parentibus in posteros propagatur, & ubi detecti sunt Sacerdotes, Episcopi imo ipsi Inqvisitores judaizantes.

itaita]ita] A; Ita Kragelund (deest in app.) ita] A; Ita Kragelund (deest in app.) varia simul sunt, qvæ animum delectant ac stomachum sollicitant: nam agricultura nil jucundius, honestius ac philosopho dignius existimo. Ita qvoqve |71fert indoles mea, ut ipsæ rusticorum nugæ ac candida eorundem garrulitas animum magis pascant qvam compti doctorum sermones. Desolata omnia erant, cum Dominus istius prædii factus sum; at paulatim turbata componuntur, dejecta resurgunt, & omnia usqve ad invidiam florent. Hinc qvoties ad animum ista revoco, statumqve hujus fundi pristinum cum præsenti confero, non mediocri perfundor lætitia: lætor officium boni civis me qvodammodo implevisse, & in ista destructorum multitudine, qvi agros sordescere, & omnia in præceps ruere patiuntur, rudi ac informi materiæ aliqvam formam dedisse, sortemqve agricolarum sub gravi olim jugo gementium meliorem reddidisse.

Frustra igitur qvis apathiam jactat, omnesqve ex animo fibras evellendas existimat; nam e marmore sculpti aut e robore non dolati sumus. Primus impetus, maxime vero inopinatus, ipsos sapientes percellit, præmeditatio vero futurorum malorum adventum lenit. Hinc Poëta:

Igitur cum primos motus nemo impeditimpedit]impedit] A; impediat SS, impedit Kragelund impedit] A; impediat SS, impedit Kragelund , excusantur ii, qvorum humores subito excitati fermentationem in corpore pariunt. His ego humoribus vexatus vim fermenti sentio, nec qviescere potest animus, donec post primum impetum sangvis defervescat, & dissipatæ animi partes rursus in suum locum cogantur. Impetum febrilem frustra qvis lectione Socratis, Ciceronis aut Senecæ cohibet. At cum mota tempestas exsævierit, & dolor viriditatem amiserit, salutaria sunt ista media, qvibus impeditur, ne recrudescat malum. Remittente æstu, cum ratio & consilium redierit, stultitiam rideo, & animum ira vel pavore oppugnatum, ne expugnetur, obfirmo. In hoc casu philosophia efficaciter operatur, adeo ut cum Cicerone dicere qveam: Ut contra Serpentum virus pharmacorum genera multa, contra inopiæ calamitatem solertia & industria, contra turpitudinis voluptatem pudor & verecundia, sic contra doloris morsum philosophia nobis data est Numinis concessu ac munere. Sufficit viro malo remissius agenti occurrere ne |75recrudescat, mulieris est a dolore penitus expugnari. Et huc pertinet illud Poëtæ:

In prioribus Epistolis infirmitates animi candide professus sum. Harum nonnullas tempus debellavit, sed ita ut in eorundem locum cum senio successerint novæ. Tempora mutantur, & nos mutamur in illis: sæpeqve unius vitii destructio est alterius vitii generatio. In plerisqve tamen tam vitiis qvam virtutibus antiqvum obtineo.

Simulationis acerrimus semper osor, adhuc apertus usqve ad reprehensionem sum. Sunt tamen, qvi in Scriptis meis sexui seqviori me blandiri putant. At, si ad examen vocentur ea, qvæ in favorem sexus scripserim, patebit me non assentatoris, sed justi judicis ac defensoris partes egisse. Docui pleraqve vitia, qvæ sexui huic propria dicuntur, non a natura sed ab institutione fluere, & naturam sæpe cum educatione confundi. Docui, qvod in plerisqve fœminis enitescere videremus viriles virtutes, si virilem ab infantia nactæ essent institutionem. Docui, jura pleraqve, qvæ sibi arrogant mares, præscriptione potius qvam jure naturali niti. Monstravi virtutum potius, qvam nominum rationem esse habendam, & ob solam nascendi sortem mulieres a cunctis negotiis, qvæ cerebrum poscunt, non esse excludendas, cum exemplis doceamur, earundem ingenia versatilia adeo esse, ut nulla ars neqve privatæ neqve publicæ rei gerendæ illis desit. Generi |77igitur fœminino non blandior, sed nullo nominum aut natalium discrimine habito, utrumqve sexum eodem metior pede. Si ex. gr. sororem fratre secreti capaciorem animadverterim, illam non hunc consilii participem facerem; si in negotiorum gestione dexteriorem, idem institutum seqverer: nemini adblanditur, qvi absqve partium studio suum cuiqve tribuit. Notam assentationis potius incurrunt ii, qvi sibi ipsis & proprio sexui perpetuo lenocinantes, verbis ac scriptis inermem sexum insectantur atqve exagitant. Victrix plerisqve, mihi vero victa & oppressa causa placet: tutior illa est via, hæc vero honestior. Eo igitur solo intuitu patrocinor sexui seqviori, cui me cætera nunqvam mancipavi. Testes sunt viduæ, qvas exegi noctes; testis est perpetuus cœlibatus. Sæpe ad uxorem ducendam me stimulant amici. Hos cavillis plerumqve repello, jam ignorantiam in physica experimentali, jam annos ad senium vergentes obtendens. Soleo plerumqve ita argumentari: Anteqvam annum qvadragesimum attigeram, ob res domi angustas in statu non eram; post |78istam vero ætatem e statu dejectus sum: Inopiam olim timebam, jam cornucopiam timeo, commune mihi malum cum plerisqve popularibus, qvi ob paupertatem uxores ducere neqveunt nisi in ætatis flexu & cum anni emeritos fere fecerint. Si igitur in ista ætate circumspicerem uxorem, non foret ut illam ego, sed ut me illa duceret. Hoc cœlibatui velum obtendere soleo: præcipua vero causa est animus nimis delicatus & μικραίτιοςμικραίτιος]μικραίτιος] μικράιτιος A; μικράιτιος SS μικραίτιος] μικράιτιος A; μικράιτιος SS . Terrent me curæ domesticæ, terrent & alia minora, qvæ facile ferunt alii, sed qvorum ego impatiens sum. Porro si procum agerem, candide cunctas infirmitates detegerem, qvæ, qvamvis exigui plerumqve momenti, tot tamen sunt, ut qvamvis virginem sive matronam ab ineundo fœdere matrimoniali deterrerent. Qværenti non ita pridem matronæ, ecqvid perpetuo cœlibatui me vovissem, respondebam ego, nullo me voto teneri, sed multa mihi esse vitæ cœlibis retinacula, & multa animo obversari, qvæ ducere volentem remorantur. Tunc illa: incommoda, ait, qvæ conjugium comitantur, innumeris compensantur commodis: gnava & proba uxor variis molestiis |79medetur, & onus rerum domesticarum aut dimidium aut totum, si volueris, subit. Pandere deniqve cœpit delicias istius status, qvæ tot ac tantæ sunt, ut omnes nubes discutiant, omnes molestias facile tollant. Respondebam ego, virum sexagenarium sola conjugii incommoda, delicias vero non sentire. Tandem jubentem illam, præcipuas, qvas timebam molestias, indicare, interrogo, ecqvid noctu forte sterteret? &, cum immodice se stertere asseveraret: ob solum, ajebam, istud leve incommodum nuntium tibi mitterem. Hoc dicto, abeo, & *illi ilia ferefere]fere] sere A; sere SS, fere Kragelund (vide comm.)fere] sere A; sere SS, fere Kragelund (vide comm.) risu solvuntur.

Istud expertus sum in provincia, ubi situm est prædium meum, ubi circumspectius tamen qvam in ipsa metropoli vivere cogor.

Opulentum vero crebræ curæ, metus ac solicitudines torqvent. Et cum genio indulgere nec possim nec audeam, sola, qvæ opes pariunt incommoda, non vero commoda sentio. Jure hinc videor derideri; attamen, si qvem ex derisoribus meis hæredem scriberem, curam, solicitudinem, metum aliaqve incommoda, qvæ opes comitantur, non recusaret. |92Pro derisoribus totidem cerneres corvos hiantes & parasitos, ad vilissima qvæqve ministeria paratos. Et liqvido inde pateret, censuram, admonitiones, dicteria, qvæ ejaculantur, ex sola invidia fluere. Simulamus sæpe contemptum rerum, qvarum compotes fieri neqveamus, velut fraga nauseare dicebatur vulpes, cum ad prædam, qvæ salivam illi movebat, præclusum videret iter. Qvi ergo ad rem attentum me rident, rident simul plerosqve homines labe communi affectos, ridebunt qvoqve se ipsos. Soli profusi, Catilinæ, Luculli & Apicii jure meliori ridere videntur. At, cum parcos hi ac tenaces oppugnant, majoribus præbent crura sagittis. Nam si tenacitas sit stultitia, profusio insaniæ nomen meretur. Haud facile capere possumus, qvi senes ac mortis candidati opes coacervant, nulli sibi usui futuras: nam qvid absurdius est, qvam, qvo minus restat viæ, eo plus viatici qværere; difficilius vero capimus, qvi pauperes opes effundant, qvarum provida dispensatione ab egestate, fame & ignominia se vindicent. Illi arbores serunt, non sibi sed aliis profuturas: hi |93arbores cædunt, ut fructibus ipsi cum aliis in posterum careant, lauteqve prandent, ut misere cœnent aut prorsus esuriant. Parsimonia igitur divitum risum, profusio vero pauperum miserationem concitat: Ambas diceres morbos; illam febrim, hanc vero rabiem.

Memoria cribrum est, qvod omnia præsertim ea, qvæ historica sunt, transmittit. Fugiunt voces & vocabula, & nomen meum identidem jam qværo. Hinc legendo nil amplius in Studiis promoveor: alta tamen mente, qvæ in adolescentia didici, manent reposta. In Studiis qvibusdam, qvæ res memoriæ non sunt, adhuc non nihil progredior, sed meditando potius, qvam legendo maturesco: studeo me ipsum, studeo & homines,homines,]homines,] homines; A; homines SS, homines, Kragelund homines,] homines; A; homines SS, homines, Kragelund qva singulos qva gentes universas noscere. Et cum in peregrinationibus meis homines potius qvam bibliothecas perscrutatus sim, gentium plerarumqve Europæarum ingenia satis perspecta mihi reddita sunt. Sæpe me sti|98mulasti, ut ad exemplum aliorum peregrinantium Itinera mea descriptionibus ejusmodi exornarem; sed spartam hanc lubricam nimis ac difficilem constantissime sum deprecatus & adhuc deprecor. Patiaris me in hoc uno tibi eodem animo repugnare, qvo in omnibus obseqvi soleo. At cum in ultima tua epistola petitionem hanc iterasiteras]iteras] iteres A; iteras SS iteras] iteres A; iteras SS ac precibus minas addis, vereor, ne pertinax & ingratus videar viro, cui plurimum debeo; ideoqve præcipua qvædam delibabo.